Στην εισήγηση παρουσιάζεται η τάση για σύμπραξη των βιβλιοθηκών σε συνεργατικά σχήματα με την μορφή κοινοπραξιών. Αναφέρονται τα μοντέλα διοίκησης και οργάνωσης των κοινοπραξιών όπως εφαρμόζονται διεθνώς, οι τρόποι διαπραγμάτευσης των συμβολαίων με τους διαθέτες ηλεκτρονικών περιοδικών και Βάσεων δεδομένων και το νομικό καθεστώς που τις διέπει.

Γίνεται συνοπτική παρουσίαση των σπουδαιότερων δραστηριοτήτων που αναλαμβάνουν να αντιμετωπίσουν οι κοινοπραξίες όπως: η από κοινού πρόσβαση σε ηλεκτρονικά περιοδικά και Βάσεις Δεδομένων, η συντονισμένη ανάπτυξη συλλογών, η δημιουργία συλλογών σε ψηφιακή μορφή, ο διαδανεισμός άρθρων περιοδικών και βιβλίων κ.α.

Με δεδομένη την διεθνή εμπειρία και την ελληνική πραγματικότητα προτείνεται ένα μοντέλο οργάνωσης μιας κοινοπραξίας των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών (Κ.Ε.Α.Β.). Αναφέρονται τα θέματα στα οποία θα μπορούσε να επικεντρώσει τις δραστηριότητες της και αναλύονται τα νομικά και διαδικαστικά ζητήματα που πρέπει να αντιμετωπιστούν για την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος.

Λέξεις Κλειδιά: Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες; Κοινοπραξίες; Ελλάδα; Academic Libraries ; Consortia ; Greece.

 

 

Πολλά συνεργατικά σχήματα Βιβλιοθηκών διαμορφώθηκαν σε πολλές χώρες και ιδιαίτερα στην Ευρώπη και την Αμερική. Η επιδίωξη ήταν να συμβάλουν με την εκμετάλλευση των διαθέσιμων πληροφοριακών πηγών και πόρων στην τόνωση της έρευνας και σε μια ορθολογική διαχείριση των διαθέσιμων πόρων. Οι κυριότερες δραστηριότητες των συνεργατικών σχημάτων αποσκοπούσαν: 

   1. Βιβλιογραφική πρόσβαση σε συλλογές άλλων Βιβλιοθηκών ώστε να γίνεται γνωστό στη μια Βιβλιοθήκη τι υλικό διαθέτει ή άλλη.
   2. Συστήματα διαδανεισμού υλικού μεταξύ συνεργαζόμενων Βιβλιοθηκών.
   3. Ανταλλαγή βιβλιογραφικών εγγραφών.
   4. Συνεργατική ανάπτυξη των συλλογών.
   5. Δημιουργία συλλογικών καταλόγων κ.α.

Ο βαθμός επιτυχίας των παραπάνω δραστηριοτήτων διαφέρει από χώρα σε χώρα. Υπήρξαν δραστηριότητες όπως για παράδειγμα ο διαδανεισμός υλικού –κύρια επιστημονικών άρθρων- και η ανταλλαγή βιβλιογραφικών εγγραφών που τα παραδείγματα επιτυχών συνεργασιών είναι πολλά. Αντίθετα η επιτυχία στην συνεργατική ανάπτυξη συλλογών δεν ήταν πάντα επιτυχής.

Οι τεχνολογικές εξελίξεις βελτίωσαν ριζικά όλες τις δραστηριότητες συνεργασίας καθώς προσέφεραν στις Βιβλιοθήκες εργαλεία για την εξασφάλιση της επάρκειας των συλλογών τους γεγονός ούτως ή άλλως ανέφικτο καθώς υπολογίζεται ότι καμία Βιβλιοθήκη δεν μπορεί να αποκτά ετησίως περισσότερο από πέντε έως επτά % της παγκόσμιας εκδοτικής παραγωγήςi. Αποτέλεσμα αυτού είναι η υιοθέτηση της μετάβασης από την επιδίωξη της επάρκειας στην εξασφάλιση της πρόσβασης στις Βιβλιογραφικές πηγέςii. Η προσφορά δυνατοτήτων εντοπισμού, αξιολόγησης και πρόσβασης σε απομακρυσμένες πηγές υλικού (εντύπου ή ψηφιακού) με την χρήση των δικτύων πληροφοριών έγινε ουσιαστικό στοιχείο της επάρκειας της Βιβλιοθήκης. Η σημασία του όγκου της συλλογής μιας Βιβλιοθήκης ως δείκτη πληρότητας και επάρκειας της μειώνεται συνεχώς.

Οι εκδότες προσαρμόζονται σταδιακά στα νέα δεδομένα. Σήμερα παρατηρείται μια βαθμιαία μετάβαση της εκδοτικής παραγωγής από το έντυπο μέσο προς το ηλεκτρονικό-ψηφιακό ( περιοδικά και βιβλία σε ηλεκτρονική μορφή (CD-ROMs) Ηλεκτρονικές Βάσεις Δεδομένων κ.α.). Στο στάδιο που διερχόμαστε έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια ολοένα αυξανόμενη εκδοτική παραγωγή σε ηλεκτρονική μορφή. O αριθμός των ηλεκτρονικών περιοδικών και ενημερωτικών δελτίων προσβάσιμων μέσω του Internet ξεπέρασαν στα μέσα του 1997 τους 4000 τίτλουςiii. Παρά το γεγονός ότι πολλά από αυτά προσφέρουν δωρεάν πρόσβαση η είσοδος των εμπορικών και των επιστημονικών εκδοτών στο χώρο αυτό είχε ως αποτέλεσμα πολλοί σημαντικοί τίτλοι να απαιτούν πληρωμένες συνδρομές πρόσβασης.

Η εξοικείωση των χρηστών στη χρήση των νέων τεχνολογιών δημιουργεί μια αυξανόμενη πίεση στις Βιβλιοθήκες:

α) για προσφορά συνεχώς περισσότερου υλικού σε μη έντυπη μορφή και

β) On-line πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων και ηλεκτρονικά περιοδικά κ.α.

Οι εκδότες έχοντας συνείδηση των εξελίξεων αυτών και με γνώμονα την επιδίωξη του μέγιστου δυνατού κέρδους εφαρμόζουν τιμολογιακές πολιτικές που δεν θα απαξιώνουν την εκδοτική τους υποδομήiv. Για τις Βιβλιοθήκης που θα επιδίωκαν πρόσβαση σε μια αξιόλογη συλλογή ηλεκτρονικών περιοδικών οι εφαρμοζόμενες τιμολογιακές πολιτικές των εκδοτών θα είχαν ως αποτέλεσμα να εξανεμίσουν τους ήδη ανεπαρκείς προϋπολογισμούς τουςv. Σταδιακά έχουμε μια αύξηση του ποσοστού του προϋπολογισμού των Βιβλιοθηκών που διατίθεται για την προμήθεια και πρόσβαση σε ηλεκτρονική πληροφόρηση και υλικό σε ηλεκτρονική μορφή.

Οι συνεργασίες των Βιβλιοθηκών έπρεπε να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Τα παλαιά δίκτυα Βιβλιοθηκών έγιναν Κοινοπραξίες (Consortia) Βιβλιοθηκών που εκτός των παραδοσιακών υπηρεσιών που προσφέρουν επιδιώκουν την από κοινού προμήθεια και συνδρομή σε Ηλεκτρονικά Περιοδικά και Βάσεις Δεδομένων. Με τον τρόπο αυτό επιδιώκουν μια συντονισμένη παρέμβαση στις εξελίξεις που παρατηρούνται και προσαρμογή των Βιβλιοθηκών στα νέα τεχνολογικά και οικονομικά δεδομένα.

Οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες ήταν οι πρωτεργάτες στη δημιουργία Κοινοπραξιών με τέτοιες επιδιώξεις. Σήμερα λειτουργούν Κοινοπραξίες ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών σε πολλές χώρεςvi. Στην Ευρώπη εκτός των Κοινοπραξιών που λειτουργούν στις διάφορες χώρες έκαναν την εμφάνισή τους και διακρατικές Κοινοπραξίες όπως η Κοινοπραξία των Ευρωπαϊκών Ερευνητικών Βιβλιοθηκών (C.E.R.L.)vii. Πρόσφατα δημιουργήθηκε και η Διεθνής Ένωση των Κοινοπραξιών Βιβλιοθηκών ( International Coalition of Library Consortia -ICOLC).

Η από κοινού διαπραγμάτευση με τους εκδότες-διαθέτες ηλεκτρονικών πηγών πληροφόρησης για από κοινού πρόσβαση στο υλικό αυτό έγινε μια από τις κύριες επιδιώξεις των Κοινοπραξιών που δημιουργήθηκαν.