Το μέλλον των ηλεκτρονικών βιβλίων (e-books) στις συλλογές των Βιβλιοθηκών. Διεθνές Συνέδριο για το Μέλλον του Βιβλίου, ΥΠΠΟ, Ελληνική Προεδρεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αθήνα - 7/4/2003
Page 1 of 3
ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ (e-books) ΣΤΙΣ ΣΥΛΛΟΓΕΣ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΩΝ
Πολύς λόγος γίνεται για τα "Ηλεκτρονικά βιβλία" ή "e-books" και τους "Αναγνώστες ηλεκτρονικών βιβλίων" (ebook Readers). Παρά τις συζητήσεις και τις αισιόδοξες εκτιμήσεις, ο αριθμός των συσκευών ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων που έχουν πουληθεί είναι περιορισμένος, και αυτό μάλιστα τη στιγμή που παρουσιάστηκαν στην αγορά διάφοροι αναγνώστες, όπως ο 'Microsoft Reader", ο οποίος μετατρέπει το PC σε e-book αναγνώστη, το Acrobat της Adobe και άλλα προϊόντα ανάγνωσης ηλεκτρονικών βιβλίων.
Παραδοσιακοί εκδότες και on-line βιβλιοπωλεία, όπως Amazon.com, Barnes & Noble (http://www.barnesandnoble.com/) κ.ά., ξεκίνησαν εμπορικές προσπάθειες δημιουργίας υλικού για ηλεκτρονική διανομή. Έτσι, εμφανίστηκαν νέοι παίκτες στην αγορά, όπως Peanut Press (http://www.peanutpress.com/), Netlibrary (http://www.netlibrary.com/) Questia Media (http://www.questia.com/) και άλλοι, που υποσχέθηκαν τη δημιουργία μεγάλων εμπορικών βιβλιοθηκών ψηφιακών βιβλίων.
Επίσης, οι συγγραφείς διερευνούν τα ηλεκτρονικά βιβλία ως νέα μέσα προσέγγισης του αναγνωστικού κοινού, γεγονός που δυνητικά μπορεί να σημαίνει την επαναδιαμόρφωση των οικονομικών σχέσεων που σχετίζονται με την έκδοση των βιβλίων. Είναι γνωστό το παράδειγμα του συγγραφέα Stephen King ο οποίος εξέδωσε τη νουβέλα του "Riding the Bullet", μόνο για ηλεκτρονική αποθήκευση (down load), αρχικά δωρεάν και εν συνεχεία με μικρή συνδρομή.
Όλα αυτά οδήγησαν σε συμπεράσματα για τη δημιουργία μιας αγοράς δισεκατομμυρίων Ευρώ, τα οποία δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται στην πράξη.
Οι αναγνώστες δυσκολεύονται να αντιληφθούν το μέλλον του βιβλίου στην ψηφιακή εποχή. Πολλοί έχουν την αντίληψη ότι, κατά κάποιον τρόπο, η ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνολογίας θα σημάνει το τέλος του τυπωμένου βιβλίου, τουλάχιστον για πολλές από τις χρήσεις που έχει αυτό σήμερα. Η άποψη αυτή ενισχύεται από διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, τα οποία καταλήγουν στην άποψη ότι το τυπωμένο βιβλίο εξαφανίζεται από την τεχνολογία. Εκείνο που θέλω να τονίσω είναι ότι αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι πολύ πιο σύνθετο από την εμφάνιση ενός νέου είδους ηλεκτρονικής συσκευής ή ενός νέου τρόπου προώθησης των βιβλίων μέσω αυτών των συσκευών.
Παραδοσιακοί εκδότες και on-line βιβλιοπωλεία, όπως Amazon.com, Barnes & Noble (http://www.barnesandnoble.com/) κ.ά., ξεκίνησαν εμπορικές προσπάθειες δημιουργίας υλικού για ηλεκτρονική διανομή. Έτσι, εμφανίστηκαν νέοι παίκτες στην αγορά, όπως Peanut Press (http://www.peanutpress.com/), Netlibrary (http://www.netlibrary.com/) Questia Media (http://www.questia.com/) και άλλοι, που υποσχέθηκαν τη δημιουργία μεγάλων εμπορικών βιβλιοθηκών ψηφιακών βιβλίων.
Επίσης, οι συγγραφείς διερευνούν τα ηλεκτρονικά βιβλία ως νέα μέσα προσέγγισης του αναγνωστικού κοινού, γεγονός που δυνητικά μπορεί να σημαίνει την επαναδιαμόρφωση των οικονομικών σχέσεων που σχετίζονται με την έκδοση των βιβλίων. Είναι γνωστό το παράδειγμα του συγγραφέα Stephen King ο οποίος εξέδωσε τη νουβέλα του "Riding the Bullet", μόνο για ηλεκτρονική αποθήκευση (down load), αρχικά δωρεάν και εν συνεχεία με μικρή συνδρομή.
Όλα αυτά οδήγησαν σε συμπεράσματα για τη δημιουργία μιας αγοράς δισεκατομμυρίων Ευρώ, τα οποία δεν φαίνεται να επιβεβαιώνονται στην πράξη.
Οι αναγνώστες δυσκολεύονται να αντιληφθούν το μέλλον του βιβλίου στην ψηφιακή εποχή. Πολλοί έχουν την αντίληψη ότι, κατά κάποιον τρόπο, η ταχύτατη ανάπτυξη της τεχνολογίας θα σημάνει το τέλος του τυπωμένου βιβλίου, τουλάχιστον για πολλές από τις χρήσεις που έχει αυτό σήμερα. Η άποψη αυτή ενισχύεται από διηγήματα επιστημονικής φαντασίας, τα οποία καταλήγουν στην άποψη ότι το τυπωμένο βιβλίο εξαφανίζεται από την τεχνολογία. Εκείνο που θέλω να τονίσω είναι ότι αυτό που πραγματικά συμβαίνει είναι πολύ πιο σύνθετο από την εμφάνιση ενός νέου είδους ηλεκτρονικής συσκευής ή ενός νέου τρόπου προώθησης των βιβλίων μέσω αυτών των συσκευών.
Τα χρονικά όρια αυτής της παρουσίασης δεν μου επιτρέπουν να αναφερθώ στο δίλημμα που τίθεται συχνά: τυπωμένο ή ηλεκτρονικό βιβλίο;.
Πιστεύω χωρίς αμφιβολία ότι και τα δύο μπορούν να συνυπάρχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και ότι το κάθε ένα θα εξακολουθήσει να έχει το δικό του ακροατήριο και το δικό του εμπορικό μέλλον.
Για μένα τα πραγματικά ζητήματα είναι περισσότερο θεμελιώδη:
O τρόπος σκέψης μας θα συνεχίσει να κυριαρχείται από τις πρακτικές, τα επιχειρησιακά μοντέλα των εκδοτικών επιχειρήσεων και τις σχέσεις ανάμεσα σε εκδότες, συγγραφείς και αναγνώστες όπως επίσης και από τις πολιτισμικές πρακτικές, τις προσδοκίες των αναγνωστών/καταναλωτών, τα νομικά πλαίσια και τους κοινωνικούς κανόνες που σχετίζονται με τα βιβλία ή θα απορρίψουμε όλες αυτές τις πρακτικές και στη θέση τους θα εγκαταστήσουμε άλλες από άλλους χώρους, όπως για παράδειγμα τα μοντέλα διακίνησης της μουσικής;
Εκτιμώ ότι αυτά είναι ερωτήματα για τα οποία πρέπει να υπάρξει ένας σε βάθος προβληματισμός από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς: εκδότες, συγγραφείς, βιβλιοθήκες, αναγνώστες και όχι να απαντηθούν απλώς σαν αποτελέσματα των αλλαγών που συντελούνται στις τάσεις της αγοράς και της τεχνολογίας.
Μερικά από τα ζητήματα που επηρεάζουν το μέλλον των ηλεκτρονικών βιβλίων και συνακόλουθα τη δυνατότητα ένταξής τους στις συλλογές των Βιβλιοθηκών είναι:
Πιστεύω χωρίς αμφιβολία ότι και τα δύο μπορούν να συνυπάρχουν για μεγάλο χρονικό διάστημα και ότι το κάθε ένα θα εξακολουθήσει να έχει το δικό του ακροατήριο και το δικό του εμπορικό μέλλον.
Για μένα τα πραγματικά ζητήματα είναι περισσότερο θεμελιώδη:
- Πώς αντιλαμβανόμαστε τα βιβλία στην ψηφιακή τους μορφή και πώς αυτά θα συμπεριφερθούν στο μέλλον;
- Πώς θα μπορούμε να τα χρησιμοποιούμε, να τα δανείζουμε και να κάνουμε αναφορές σε αυτά;
- Ειδικότερα, πιο σημαντικό είναι το εξής: ποιες είναι οι προσδοκίες μας για την αντίσταση και τη μονιμότητα της ανθρώπινης επικοινωνίας, όπως αυτή συντελείται μέσω των βιβλίων, καθώς θα εισερχόμαστε στον ψηφιακό κόσμο;
O τρόπος σκέψης μας θα συνεχίσει να κυριαρχείται από τις πρακτικές, τα επιχειρησιακά μοντέλα των εκδοτικών επιχειρήσεων και τις σχέσεις ανάμεσα σε εκδότες, συγγραφείς και αναγνώστες όπως επίσης και από τις πολιτισμικές πρακτικές, τις προσδοκίες των αναγνωστών/καταναλωτών, τα νομικά πλαίσια και τους κοινωνικούς κανόνες που σχετίζονται με τα βιβλία ή θα απορρίψουμε όλες αυτές τις πρακτικές και στη θέση τους θα εγκαταστήσουμε άλλες από άλλους χώρους, όπως για παράδειγμα τα μοντέλα διακίνησης της μουσικής;
Εκτιμώ ότι αυτά είναι ερωτήματα για τα οποία πρέπει να υπάρξει ένας σε βάθος προβληματισμός από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς: εκδότες, συγγραφείς, βιβλιοθήκες, αναγνώστες και όχι να απαντηθούν απλώς σαν αποτελέσματα των αλλαγών που συντελούνται στις τάσεις της αγοράς και της τεχνολογίας.
Μερικά από τα ζητήματα που επηρεάζουν το μέλλον των ηλεκτρονικών βιβλίων και συνακόλουθα τη δυνατότητα ένταξής τους στις συλλογές των Βιβλιοθηκών είναι:
- Η ύπαρξη ή όχι ικανού αριθμού βιβλίων σε ηλεκτρονική μορφή ( Ύπαρξη ψηφιακού περιεχομένου).
- Η καθιέρωση προτύπων για το χρησιμοποιούμενο λογισμικό και τον εξοπλισμό πρόσβασης και χρήσης τους. ( HTML, XML, PDF, Metadata, ADA compliance). To καλύτερο θα ήταν τα ebooks να μην εξαρτώνται από το χρησιμοποιούμενο λογισμικό και εξοπλισμό.
- Η διαχείριση των ψηφιακών δικαιωμάτων (DRMS), τα οποία θα εξασφαλίζουν τον έλεγχο των πνευματικών δικαιωμάτων κατά την χρήση, εκτύπωση, μεταγραφή, κ.ά. των ηλεκτρονικών βιβλίων.
- Η δυνατότητα πρόσβασης από ένα ή περισσότερους χρήστες.
- Η δυνατότητα αρχειοθέτησής τους και χρήσης τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα.
- Η καθιέρωση νέων διαδικασιών με τις οποίες θα διαχειριστούμε την καταγραφή και διάσωση της πολιτισμικής και πνευματικής μας κληρονομιάς σε ηλεκτρονική μορφή.
- Η ανασυγκρότηση των οικονομικών σχέσεων των εκδοτών και των συγγραφέων.
- Η ανάγκη συνεχούς προσαρμογής και μεταγραφής του ηλεκτρονικού υλικού σύμφωνα με τις τεχνολογικές εξελίξεις.
- Ο πραγματικός χρόνος ζωής των μέσων αποθήκευσης.
