(Δημοσιεύτηκε στις Νέες Εποχές του ΒΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ τον Νοέμβριο του 2001)

Γεώργιος Κ. Ζάχος

Οι οργανωμένες Βιβλιοθήκες και τα Κέντρα Πληροφόρησης που λειτουργούν ως σημεία αναζήτησης και διάχυσης της πληροφορίας, αποτελούν οργανικό χαρακτηριστικό της πολιτισμικής, εκπαιδευτικής και ερευνητικής πολιτικής των ανεπτυγμένων κοινωνιών.

Στη χώρα μας, ιδιαίτερα κατά την προηγούμενη δεκαετία, σημειώθηκε σημαντική πρόοδος αφενός στη λειτουργία των Βιβλιοθηκών, και αφετέρου δικτύων πληροφοριών. Με εθνικούς, αλλά ιδιαίτερα με κοινοτικούς πόρους, χρηματοδοτήθηκαν προγράμματα ανάπτυξης των Βιβλιοθηκών κάθε μορφής: Ακαδημαϊκών, Ερευνητικών, Δημοσίων και Σχολικών, και λειτούργησαν αποτελεσματικά δίκτυα πληροφοριών. Οι Ακαδημαϊκές Βιβλιοθήκες βελτίωσαν τις κτιριακές υποδομές τους, εκμεταλλεύθηκαν την πληροφοριακή τεχνολογία και τα δίκτυα πληροφοριών, μηχανοργάνωσαν τους καταλόγους τους, διέθεσαν πληροφοριακό υλικό μέσω του Internet και προσφέρουν πλέον υπηρεσίες άγνωστες μέχρι πρόσφατα στον ελληνικό χώρο. Ακόμη, με σκοπό την εξασφάλιση οικονομιών κλίμακος δημιούργησαν δομές συνεργασίας, όπως π.χ. την Κοινοπραξία των Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Οι Ερευνητικές Βιβλιοθήκες με την καθοδήγηση του Εθνικού Κέντρου Τεκμηρίωσης προχώρησαν στη μετάβασή τους στην ηλεκτρονική εποχή δημιουργώντας επίσης τις δικές τους δομές συνεργασίας. Οι θετικές εξελίξεις στις Δημόσιες Βιβλιοθήκες είναι ήδη εμφανείς, ενώ για πρώτη φορά πολλά σχολεία της Μέσης Εκπαίδευσης απέκτησαν σύγχρονες Βιβλιοθήκες. Ωστόσο, η πρόοδος περιορίζεται από το γεγονός ότι κάθε κατηγορία Βιβλιοθηκών κινείται ανεξάρτητα από τις άλλες και όλες μαζί ανεξάρτητα από την επιδιωκόμενη μετάβαση στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Ήδη παρουσιάστηκαν φαινόμενα επανάληψης της ίδιας εργασίας από κάθε ομάδα Βιβλιοθηκών, σπατάλη πόρων, δυσκολίες στην αποτελεσματική αξιοποίηση των Πληροφοριακών Δικτύων, επαναλήψεις στην ανάπτυξη υποστηρικτικών εργαλείων Βιβλιοθηκών κ.ά.

Τα αποτελέσματα θα ήταν σαφώς καλύτερα, εάν οι διάφορες κατηγορίες Βιβλιοθηκών συνεργάζονταν μεταξύ τους στο πλαίσιο μιας εναργούς Εθνικής Πολιτικής Βιβλιοθηκών και Πληροφόρησης. Η χώρα μας είναι από τις ελάχιστες στην Ευρωπαϊκή Ένωση που δεν έχει διαμορφώσει ακόμη τη νομοθεσία η οποία θα σχεδιάζει και θα καθορίζει μια τέτοια πολιτική. Οι ελάχιστες προσπάθειες θεσμοθέτησης τέτοιας πολιτικής που έγιναν μέχρι τώρα έφεραν πενιχρά αποτελέσματα. Μεταπολεμικά, για παράδειγμα, συντάχθηκε ο Νόμος 1362/1949, ο οποίος προέβλεπε μεταξύ άλλων τη συγκρότηση του "Γενικού Συμβουλίου Βιβλιοθηκών" με αποστολή τη διατύπωση γνώμης για όλα τα απτόμενα των Βιβλιοθηκών θέματα. Ο Νόμος αυτός προέβλεπε τη μελλοντική έκδοση διαταγμάτων που θα καθόριζαν επιμέρους ζητήματα. Τέτοια διατάγματα όμως δεν εκδόθηκαν ποτέ, με αποτέλεσμα την ατονία των αρμοδιοτήτων του Συμβουλίου Βιβλιοθηκών και την τελική κατάργησή του.

Η Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών και Πληροφόρησης πρέπει να καθορίζει τις επιδιώξεις της, τον τρόπο χρηματοδότησής της, την ανάθεση αρμοδιοτήτων για την υλοποίησή της, τη θεσμοθέτηση κανόνων συμπεριφοράς όλων των εμπλεκόμενων φορέων και την εφαρμογή δεικτών αποτίμησης του επιπέδου επίτευξης των στόχων. Σε αδρές γραμμές μια σύγχρονη πολιτική Βιβλιοθηκών και Πληροφόρησης πρέπει μεταξύ άλλων: α) να εξασφαλίζει τη συγκέντρωση και τη διατήρηση των τεκμηρίων κάθε μορφής που έχουν εθνικό ενδιαφέρον και σημασία· β) να ικανοποιεί τις βιβλιογραφικές ανάγκες της χώρας, δηλαδή την παραγωγή και την πρόσβαση στις βιβλιογραφικές εγγραφές των τεκμηρίων με εθνικό ενδιαφέρον· γ) να εξασφαλίζει την πρόσκτηση και την κατοχή, από τις Βιβλιοθήκες της χώρας στο σύνολό τους, όλων των τεκμηρίων (εσωτερικού και εξωτερικού) που απαιτούνται για την ικανοποίηση των πληροφοριακών αναγκών του πληθυσμού· δ) να εξασφαλίζει πρόσβαση στις εκδόσεις, επί τόπου στις Βιβλιοθήκες ή από απόσταση, με τη χρήση δικτύων πληροφόρησης· ε) να εξασφαλίζει στους πολίτες, μέσω των Βιβλιοθηκών, ένα περιβάλλον εύκολης και προσιτής πρόσβασης στην πληροφορία, με τη χρήση εθνικών και διεθνών δικτύων πληροφοριών· στ) να καθορίζει τις διαδικασίες για την εκτέλεση έρευνας σχετικής με θέματα Βιβλιοθηκών και πληροφόρησης και, τέλος, ζ) να προβλέπει την προσφορά υποστηρικτικών υπηρεσιών και μέσων για την τεχνολογική αναβάθμιση των Βιβλιοθηκών και του προσωπικού τους, ώστε να εξασφαλίζεται η συνολική αποτελεσματικότητα του συστήματος και η ομοιογενής προσφορά υπηρεσιών σε όλον τον πληθυσμό της χώρας.

Η Εθνική Πολιτική Βιβλιοθηκών και Πληροφόρησης θα θεσμοθετήσει μηχανισμούς επικοινωνίας των Βιβλιοθηκών τόσο μεταξύ τους όσο και με τους φορείς διαχείρισης των πληροφοριακών δικτύων με τελική επιδίωξη τη συστράτευση τους στην προσαρμογή της χώρας μας στις απαιτήσεις τις Κοινωνίας της Πληροφορίας. Για τον λόγο αυτόν είναι καίριας σημασίας η συγκρότηση ενός αντιπροσωπευτικού οργάνου, το οποίο θα αναλάβει ενεργό ρόλο αφενός στη διαμόρφωση και αφετέρου στην υλοποίηση της πολιτικής. Σύμφωνα με την πρακτική άλλων χωρών με σχετική παράδοση, στο όργανο αυτό θα μπορούσαν να συμμετέχουν εκπρόσωποι των συναρμόδιων Υπουργείων και των σχετικών φορέων, όπως για παράδειγμα των διαφορετικών κατηγοριών Βιβλιοθηκών, της Εθνικής Βιβλιοθήκης, του Εθνικού Κέντρου Βιβλίου κ.ά. Το όργανο θα μπορούσε να έχει αποφασιστικές αρμοδιότητες ή να είναι συμβουλευτικό προς τον φορέα υλοποίησης της πολιτικής. Είναι πιθανό να απαιτηθεί όπως η αρμοδιότητα λήψης όλων των σχετικών νομοθετικών πρωτοβουλιών και των διοικητικών αποφάσεων ανατεθεί σε ένα μόνο Υπουργείο. Το γεγονός ότι το ΥΠΕΠΘ εποπτεύει τον μεγαλύτερο αριθμό Βιβλιοθηκών και συμμετέχει ενεργά στη διαμόρφωση της Κοινωνίας της Πληροφορίας μετατρέπει a priori το συγκεκριμένο Υπουργείο σε φορέα υλοποίησης της Εθνικής Πολιτικής Βιβλιοθηκών και Πληροφόρησης.

Οι εξελίξεις που συντελούνται στη χώρα μας, αλλά και διεθνώς, σε συνδυασμό με την αναμενόμενη διάθεση σημαντικών χρηματοδοτήσεων για την ανάπτυξη των Βιβλιοθηκών και της Κοινωνίας της Πληροφορίας αποτελούν έναν επιπλέον λόγο για την υλοποίηση Εθνικής Πολιτικής Βιβλιοθηκών και Πληροφόρησης, ώστε αφενός να μεγιστοποιηθούν τα προσδοκώμενα οφέλη και αφετέρου να δημιουργηθούν οι προϋποθέσεις για την προσαρμογή των Βιβλιοθηκών και των δομών πληροφόρησης της χώρας μας στις συνεχώς μεταβαλλόμενες συνθήκες.